De afrekening van alles wat stinkt naar

[Bassie]

https://www.nieuwwij.nl/opinie/jan-b...en-en-religie/

Ik was dan ook erg benieuwd toen ik vernam dat er een nieuw boek van Bor uit zou komen over moderne spiritualiteit. Dat boek is er nu, met als titel OnZen: Over moderne spiritualiteit. De titel zegt alles: zen is onzin volgens Bor. Of anders gezegd: zen heeft weliswaar een mystieke of spirituele kern, maar die wordt verduisterd door claims dat er methoden zijn om de kern te bereiken, dat je lid moet zijn van een gemeenschap (de sangha) en moet luisteren naar wat de verlichte meester je vertelt. Zen is eigenlijk religie: 'Gedateerde troep dus'

Luister niet naar al die 'verlichte' meesters is de boodschap. Zij claimen dat ze je naar de kern kunnen brengen, maar zijn zij daar zelf eigenlijk wel?

Het was met name tijdens zijn zenopleiding in Engeland (bij Irmgard Schloegl) dat Bor ervan doordrongen raakte dat zen gelijkstond met ritueel, met jaknikken, met onderwerping aan een hiërarchische ordening. Zen blijkt submission te zijn, 'afgedwongen door een kracht of een macht of een gezag van buitenaf' (61). Het is allemaal niet verwonderlijk: Bor beschrijft hoe de oorspronkelijke wortels van zen teruggaan op de Japanse militaire cultuur van de Samoerai. Bij zen gaat het om overgave en die kweekt afhankelijkheid en hiërarchie en dus heteronomie - en dat alles is ook een typische trek van religie. Zen is dus gewoon een geloof. Aldus Bor.

Feitelijk is al dat zen-gedoe een afgedwongen overgave, geen wonder dat Jan Bor daar niks van moet hebben. Je zit niet in het leger!

Maar zoals gezegd, Bor erkent dat zen een mystieke of spirituele kern heeft. Die kern is eigenlijk ontleend aan het taoïsme en betreft het onuitsprekelijke mysterie van de werkelijkheid: 'Er is dus 'iets' wat aan de taal en het denken () ontsnapt, dat before thinking is, voorafgaand aan het denken of het innerlijk praten. De taoïsten nodigen je uit om je voor dat aspect van de wereld open te stellen. De zenschool, een uitgesproken Chinese vorm van boeddhisme, neemt deze notie van een onzegbare en onkenbare kant van de dingen over' (86-87). Bor citeert ook Meister Eckhart, die eveneens kennis had van die mystieke kern van de dingen en de wijze waarop de mens zich daarvoor kon openstellen.

Jan Bor erkent wel dat er iets aan het denken vooraf gaat. Het is er wel, maar een leraar kan jou daar niet brengen. En meditatie al helemaal niet.

Bor ontkent daarentegen dat er een methode is om die mystieke kern te bereiken. Iedereen moet zelf de weg erheen gaan, schrijft hij. Iedere spiritualiteit is dan ook strikt individueel of zelfs individualistisch. Zodra het een collectief beleefde spiritualiteit wordt, wordt het volgens Bor oneigenlijk en degenereert het tot een religie, met als gevaar dat het de mens onvrij en afhankelijk maakt.

Het lijkt wel GZO: je moet de klus in je eentje klaren en de collectieven zijn een gedegenereerd zootje religieuzen. Waar je dus angstvallig bij moet weg blijven.

En dat gevaar bestaat voortdurend, zo meent Bor, omdat de mens een diepe angst heeft voor de leegte. De filosoof bij uitstek die Bor hier als gids aanneemt, blijkt Kierkegaard te zijn. Volgens Bor beschrijft Kierkegaard als geen ander hoe diep de angst voor de leegte en eenzaamheid is. Jammer is alleen, zo meent Bor, dat de mens volgens Kierkegaard God nodig had om de mens verlossing van die vertwijfeling te bieden en daarmee vrijheid. Dat de mens vrij is meent Bor te kunnen betogen met behulp van Bergson. Een God is niet nodig, een medemens ook niet. De mens is bij Bor een monade.

De mens heeft een diepe angst voor de leegte, vandaar dat veilig schuilen bij een collectief. Iedere dag om 5 uur uit bed om te mediteren, daar zit geen angst voor de leegte in. God kun je ook maar beter laten voor wat hij is. JIJ moet het doen, alleen.....

In het laatste hoofdstuk komt Bor dan terug op moderne spiritualiteit. Hij vat zijn visie samen. Veel spiritualiteit is volgens Bor slechts 'religie in een ander jasje () dat gekenmerkt wordt door heteronoom denken en doen. Gedateerde troep dus'

....................


Terzijde: aan het einde van dit artikel vindt Taede Smedes het nodig om 'teleurgesteld' te zijn, maar dat zegt meer over Smedes dan over Jan Bor.